Biçim Bilgisi
Biçim bilgisi 6. Sınıf Türkçe dersimizde biçim bilgisi kaynaklarda yapı olarak da karşınıza gelebilir. İlk öncelikle kök bilgisine değineceğiz.
Kök: Bir sözcüğün en anlamlı en küçük parçası.
Yolculuklardan sözcüğünde anlamlı en küçük parçası yol olur.
Bilginlerimiz buradaki en küçük parça yani kök parçası bil, bilmek olur.
Not 1: Bir sözcüğün kökü, sözcüğün tamamıyla mutlaka anlam ve yapı bakımından ilişkili olmak zorunda
Not 2: bir sözcüğün kökü bulunurken sözcükteki ses olayları dikkate alınması gerekmektedir.
Kök
İsim Kökü
- Susadı
- Kanamış
- Karardı
Fiil Kökü
- Gezdirdi
- Dondurucu
- Korkuluk
Önemli Not: kök -mek, -mak eklerinde anlamsız oluyorsa isim kökü olmaktadır. Eğer köke -mek, -mak getirildiği zaman anlamlı oluyor ise fiil kökü olmakta.
Yansıma Kök
Doğadaki varlıkların seslerini taklit etme yolu ile ortaya çıkan köklere yansıma kök nedir. Bunların her biri isim köküdür.
Şırıltı – Patırtı – Vızıltı
Ortak Kök
Hem isim hem de fiil olarak kullanılabilen köklerdir. Cümledeki anlamından ortaya çıkar.
İki ülke savaştı. – Savaşmak eylem olur. Yani fiil kök olur.
Savaşı durdurmak gerek. – Bu cümledeki savaş isim kök anlamına gelir.
Sesteş kök
Aynı sesten oluşan ancak aralarında anlam ilişkini bulunmayan köklerdir.
Söylenenlere çok güldü. – Fiil Kök
Bana bir gül verdi. – İsim Kök
Bu sınıfın en çalışkan kızıydı. – Bu cümlemizde kızıydı kelimesinin kökü Kız’dır. Burada herhangi bir eylemden bahsetmediğinden cinsiyet belirttiğinden dolayı bu isim kök olur.
Biçim Bilgisi Ekler
Ekler
Sözcüklerin cümledeki görevlerini belirleyen ya da anlamını yapısını değiştiren anlamsız ses parçacıklarıdır.
Ekler
- Çekim Ekleri
- İsim Çekim Ekleri
- Hal Ekleri
- İyelik Ekleri
- Tamlayan Ekleri
- Eşitlik Ekleri
- Çokluk Ekleri
- İlgi Eki
Fiil Çekim Ekleri
- Olumsuzluk Ekleri
- Zaman Kip Ekleri
İsim ve Fiil Çekim Ekleri
- Ek Fiil
- Kişi Ekleri
Yapım Ekleri
- İsimden Fiil Yapan Ekler
- İsimden İsim Yapan Ekler
- Fiilden Fiil Yapan Ekler
- Fiilden İsim Yapan Ekler
Hal Durum Ekleri
Yalın Hal – Ev
Belirtme – Yükleme = -i, -ı, -u, -ü – evi
Yönelme – Yaklaşma = -a, -e – eve
Bulunma – Kalma = -da, -de, -ta, -te – evde
Ayrılma – Çıkma = -dan, -den, -tan, -ten – evden
NOT: Anlamını değiştiriyorsa artık yapım eki olur, hal eki olmaz.
O günden sonra aramızda candan bir arkadaşlık başladı.
İyelik Eki
Bir şeyin kime, neye ait olduğunu gösteren eklerdir.
- Tekil Kişi – kalemim
- Tekil Kişi – kalemin
- Tekil Kişi – kalemi
- Çoğul Kişi – kalemimiz
- Çoğul Kişi – kaleminiz
- Çoğul Kişi – kalemleri
Tamlayan Eki
İsim soylu sözcüklere gelerek tamlama kurar. Bunlar; -ın, -in, -un, -ün ekleridir.
Ben ve biz sözcüklerinde -im şekline dönüştürmektedir.
İlgi Eki
Tamlananın yerini tutar. -ki
- Sizin bahçeniz bizimki kadar geniş değil.
Eşitlik Eki
İsim soylu sözcüklere gelip onlara farklı anlamlar katan eklerdir. Bunlar; -ce, -ca, -çe, -ça ekleridir.
- Bu olayda çocukça davrandın.
- Ailece tatile gidiyoruz.
- Bence ondan uzak durmalısın.
- Boyca ondan uzundu.
- Evi iyice temizledik.
Ek Fiil – Ek Eylem
Hem isim hem de fiillere gelebilen eklerdir. -idi, -imiş, ise, dir.
- Matematik sınavında çok başarılıydı.
- Sınavda çok heyecanlıymış.
- Tatilde en büyük eğlencesi balık tutmak.
- Öğrenciler dün de okul da değilmiş.
Biçim Bilgisi Yapı
Basit Kök Sözcük
Yapım eki almamış, kök durumundaki sözcüklerdir. Bu sözcükler bir ya da birden fazla çekim eki alabilirler.
Türemiş Gövde Sözcük
Bir kök ile yapım ekinin birleşmesi yoluyla oluşmuş sözcüklerdir. Türemiş sözcükler bir ya da birden fazla yapım eki alabilir.
Birleşik Sözcük
En az iki sözcüğün sesçe, biçimce ya da anlamca birleşip kaynaşmasıyla oluşmuş sözcüklerdir.
Oluşumlarına Göre Birleşik Sözcükler
Anlam kayması yoluyla oluşmaktadırlar. Bazen birinci, bazen ikinci bazen de her iki sözcük anlamını kaybedebilir.
Anadolu Masalları – Hayvan Hikayeleri – Masal Kitabı
