Edebi Türler ve Söz Sanatları

Söz Sanatları

Bir şeyin özelliğini ya da bir olayı olduğu durumdan daha fazla büyütüp ya da küçültüp anlatıma abartma denmektedir.

• Poşetleri taşımaktan kolum koptu.
• Bir oflasam dağlar yıkılır

Benzetme

Anlatımı kuvvetlendirebilme, sözün etkisini arttırabilmek için aralarında değişik olan yönlerden iligisi olan iki şeyden zayıf olan kişinin kuvvetli olana benzetilme olayına benzetme denmektedir.

Tam Benzetmede 4 Unsur Vardır

Benzeyen: Zayıf Unsur

Benzetilen: Kuvvetli Unsur

Benzetme Yönü: İki unsur arasında olan benzetme nedeni

Benzetme Edatı: Benzetmede kullanılmış olan kadar, gibi edatlardır.

Kişileştirme – Teşhis

İnsanın dışında varlıklara özgü özelliklerin söylenmesine kişileştirme denmektedir. Bu sanat içerisinde hayvanlara, bitkilere ve diğer varlıklar da kişiye özgü özellikler verilip ifade edilerek daha fazla çekici hale getirmektedir. Duygular daha da fazla güzel anlatılmaktadır.

Konuşturma – İntak

İnsanın dışında olan varlıkları konuşturabilme, onların ağızlarından söz söyleme sanatına intak – konuşturma denmektedir. İntak, genel olarak teşhis sanatıyla beraber kullanılmaktadır. Teşhis sanatıyla insan özelliği içerisinde gösterilmiş olan varlıklar konuşturulduğu anda intak sanatı yapılır.

Metin Türleri

Metinlerin Sınıflandırılması

Yazılı Anlatım

• Sanatsal Metin
• Kurmaca Metin

Coşku ve Heyecanı Dile Getiren Metinler

• Şiir

Olay Çevresinde Oluşan Metinler

Göstermeye Bağlı Metinler

• Tiyatro
• Modern Tiyatro
• Trajedi
• Komedi
• Dram
• Geleneksel Tiyatro
• Karagöz
• Meddah
• Orta Oyunu

Anlatmaya Bağlı Metinler

• Fabl
• Masal
• Hikaye
• Halk Hikayesi
• Roman

Öğretici Metinler

Kişisel Hayatı Konu Alan Metinler

• Mektup
• Günlük
• Anı
• Biyografi
• Otobiyografi
• Gezi Yazısı

Gazete Çevresinde Gelişen Metinler

• Eleştiri
• Makale
• Deneme
• Fıkra
• Haber Yazısı
• Sohbet
• Sözlü Anlatım
• Röportaj
• Mülakat
• Münazara
• Söylev
• Açık oturum
• Panel
• Forum
• Sempozyum
• Konferans

Düz Yazı Türleri

• Duygu ve düşünceler, uyak ve ahenk kullanılmadan yazılmaktadır.
• Düz yazı türleri tam olarak üçe ayrılmaktadır. Olay, düşünce ve bildirme yazılarıdır.

Olay Yazıları

Bir olayın, yer ve zaman belirtip kahramanları çevresinde kurgulanmış olmasına olay yazıları denmektedir. Olay yazıları içerisinde genel olarak öyküleyici anlatım kullanılmaktadır. Özellikle de romanlarda betimleyici anlatım kullanılır

Fabl – Öykünce

İnsan dışında olan canlı ve cansız varlıklara insani özellikler verip başlarından geçmiş olayların insanlara ibret dersi verebilecek şekilde anlatılmış olduğu kısa yazılara fabl denmektedir.

• Sonuncunda ders verme amacıyla yazılan yazılardır.
• Genel olarak hayvanlar ve bitkiler konuşturulmaktadır.
• Fabl kahramanları insana benzetilir. İnsan gibi konuşurlar ve aynı insan gibi davranırlar.
• Dünyadaki en büyük fabl yazarları ise Ezop, La Fontaine ve Beydeba isimleri yer almaktadır.

Hikaye – Öykü

Olmuş ya da olacak olayları belli plan çerçevesi içerisinde yer ve zamana bağlı olup anlatan yazı türlerine hikaye – öykü denmektedir.

• Yaşanan veya yaşanmış olaylar anlatılmaktadır.
• Dar zaman dilimini kapsamaktadır.
• Olay ile alakalı yer ve zaman belli olur.
• Romana göre eserler kısa olur.
• Karakterlerin sayıları az olmaktadır.
• Serim, çözüm ve düğüm kısımlarından oluşmaktadır.
• Kısa soluklu olan eserlerdir.
• Olay, başlangıçtan başlayarak gider ve anlık parçalardır.

Anı – Hatıra

• Yaşanan olayların, üstündedn zaman geçip daha sonrasında yazılmış oldukları yazı türlerine anı – hatıra denmektedir.
• Kişinin yaşamış olduğu ya da tanık olduğu olaylar ele alınır
• Yazar, olayları her zaman kendi bakış açısına göre anlatmaktadır.
• Geçmişi öne çıkartır.
• Tarih olayları anlatır.

Tiyatro

Komedi, dram, trajedi gibi sahnelerde oynanmak üzere yazılmış olan edebiyat türlerinin ortak ismine tiyatro denmektedir. Bunun dışında yazılmış olan eserlerin sahnede oynanması veya bu tarz eserlerin oynanmış olduğu binaya da tiyatro ismi verilmiştir.

Genel olarak oynanması için yazılmaktadır. Okunabilmesi için yazılmış olan tiyatro türleri de mevcuttur.

Olayları oluş şeklinde göstermektedir. Kişiye ders verebilmek, onu düşündürmek ve onu yorum yapmaya yönlendirici amacı vardır.

Tiyatronun unsurları içerisinde yazar, eser, oyun ve seyirci bulunur.

Tiyatronun temel ögeleri ise; Olay, yer, zaman ve kişiler olarak geçer.

Bildirme Yazıları

Bilgi iletebilmek, bir yeri, kişiyi ya da ürünü tanıtabilmek, istek ve şikayette bulunma amacı ile yazılmış olan metinlere bildirme yazıları denmektedir.

Gezi Yazısı – Seyahatname

• Gezilmiş görülmüş olan yerlerin o yerler ile alakalı izlenimlerin anlatılmış olduğu yazıların her birine gezi yazısı denmektedir.
• Gezilip görülmüş olan yerler edebi üslup ile anlatılmaktadır.
• Yazar duygu ve düşüncelerini dilebildiği gibi anlatabilmektedir.
• Gözlem gücüne dayanmaktadır.
• Anlatılanlar gerek olmaktadır. Hayal ürünü kullanılmaz.

Mektup

Düşünce, duygu ya da dileğin iletilmesi amacı ile yazılmış olan yazılara mektup denmektedir.

Mektup Yazarken Uyulması Gerekli olan Kurallar

Tarih: Kağıdın sağ üstüne köşeye hitapla aynı hizaya yazılmaktadır. Tarihten öncesinde mektubun yazılmış olduğu yer yazılmaktadır.

Hitap: kitap mektubun başlığı, iki sözcükten uzun olmaması gerekmektedir. Aradaki saygı, sevgi, içtenlik derecesinde iki sözcükte toplanmalıdır. Hitap edildikten sonrasında virgül işareti mutlaka koyulmalıdır.

Giriş: mektubun yazılma sebebi bu kısımda yer alır. Giriş birkaç cümleden oluşur.

Sonuç: bu kısımda mektup yazılmış olan kimsenin ve tanıyorsak da o ailede yaşayanların durumları ve sağlığı sorulmaktadır. Kendi durumunuzdan bilgiler verilebilir. İyi dilek ile mektup sonlandırılır. Mektubun sağ alt kısmına ad, soyad yazılarak imzalanmalı ve özenli bir şekilde katlanıp zarfa konmalıdır.

Haber

Belli zaman içinde geçen olaylı saniyesinde okuyucuya bildirmiş olan gazete yazısına haber denmektedir. Gazetelerde haberleri toplayan kişilere de muhabir denmektedir.

Düşünce Yazıları

Bir toplumu, siyasal, sosyal, bilimsel vb. konularda düşündürme amacı ile fikri temeli olan, kısmı kişisel düşüncelerde olurken kısmı ispatlanmış gerçeğe dayalı olan yazılara düşünce yazıları denmektedir.

Düşünce yazıları içerisinde açıklayıcıyla tartışmacı olan anlatım tekniği çok sık kullanılmaktadır. Fikri alt yapısına sahip olan türlerin olmasından dolayı düşünceyi geliştirme yollarından sayısal verilerden faydalanma, tanık gösterebilme, örneklendirme ve karşılaştırmalara çok sık başvurulmaktadır.

Şiirde Ahenk Unsurları

Ahenk uyum anlamındadır. Şiirde ahenk kelimelerin ses ve anlamsal olarak birbirleri ile uyum içinde kullanılması ile oluşmaktadır. Şiirde ahenkler ölçü, ses benzerliği ve redif gibi ögeler ile sağlanmaktadır.

Redif

Dize sonlarında yazılışları, anlamları ve görevleri aynı olan eklerin ve sözcüklerin tekrarına denmektedir.

Ruhumu eritip de kalıpta dondurmuşlar.

Onu İstanbul diye toprağa kondurmuşlar.

Redif olan ekler ses değişimine uğrayabilmektedirler. Anlam ve görevlerini kaybetmezler.

O gülsün çünkü handan olurum güldüğünde

Selam söyle kalbimden sonra her geldiğinde

Uyak – Kafiye

Dize sonlarında yazılışları aynı, anlamları ve görevleri farklı seslerin, eklerin, sözcüklerin tekrarlanmasına denir.

Yarım Uyak

Tek ses benzerliğine dayan uyaktır.

Can kafeste durmaz uçar.

Dünya bir han, konan göçer.

Ay dolanır yıllar geçer

Dostlar beni hatırlasın.

Yalnız duyan yaşar sözü derler ki doğrudur.

Yalnız duyan çeker derim en doğru söz budur.

Tam Uyak

İki ses benzerliğine dayanmış olan uyaktır.

Ey bu topraklar için toprağa üşmüş asker

Gökten ecdat inerek öpse o pak alnı değer

 Zengin Uyak

Üç veya daha çok ses benzerliğine dayanan uyak türüdür.

Ertesi gün başladı gün doğmadan yolculuk

Soğuk bir mart sabahı.. buz tutuyor her soluk

Tunç Uyak

Uyaklı sözcüklerden biri diğerinin içinde aynen yer alır.

İlk sevgiye benzeyen ilk acı, ilk ayrılık

Yüreğimin yaktığı ateşle hava ılık

Cinaslı Uyak

Yazılışları aynı anlamları farklı sözcüklerin oluşturmuş olduğu uyak türlerindendir.

Söylerken o sözleri kızardı.

Hem hazzeder ah, kem kızardı.

Düz Uyak

Aaaa – aaab – aabb

Gül büyütenlere mahsus hevesle – a

Renk renk dertlerimi gözümde besle – a

Yalnız, annem gibi, o ılık sesle – a

İçimde dövünüp ağlama gurbet – b

Çapraz Uyak

Abab

Bakıp inemiyorum akınına – a

Şehrin üstünden geçen bulutların – b

Belki gidiyorlardır yakınına -a

Rüyamızı kuşatan hudutların – b

Sarma – Sarmal Uyak

Abba

Her şey yerli yerinde, havuz başında servi – a

Bir dolap gıcırdıyor uzaklarda durmadan – b

Eşya aksetmiş gibi tılsımı uykudan – b

Sarmaşıklar ve böcek sesleri sarmış evi – a

Çocuk Hikayeleri – Binbirgece Masalları – Andersan Masalları